Terugveren na trauma

Overleven

Bij een te spannende of levensbedreigende situatie hebben wij een autonoom, neuro-biologisch systeem dat geactiveerd wordt, voornamelijk door angst. We herkennen dat als vechten, vluchten, ‘bevriezen’ of flauwvallen. Alle (zoog)dieren kennen deze natuurlijke reactie om de spanning, zodra dat kan, te ontladen. Wanneer de spanning is ontladen (en adrenaline weer door het bloed kan worden opgeruimd) kunnen ze weer gewoon verder waar ze mee bezig waren. Eten, spelen of opgaan in de groepsprocessen. Mensen gaan er vaak anders mee om. Ze onthouden een verhaal van de gebeurtenis, of houden het ‘release-moment – trillen – tegen. Wij leren flink te zijn, ons niet te aanstellen, vooral dóór te gaan en niet teveel aandacht besteden aan bijkomende emoties.

Als je iets is overkomen en je kunt niet ontladen of ontspannen, dan veert je systeem niet terug in de oorspronkelijke staat. Als gevolg daarvan zul je soortgelijke situaties willen vermijden. Je wilt erbij weg en het zéker niet herhalen. Het nare gevoel wordt gelabeld met gevoelens van angst, schuld, schaamte of eenzaamheid. Dat wordt ontladen nog moeilijker.

Een vorm van afsplitsing lijkt de beste (onbewuste) oplossing. Nare gevoelens verdwijnen in de kelder en je woont het liefst op zolder, dichter bij het licht. De gevoelens van je lichaam ontwijkend, bouw je relativerende gedachten op. Dissociatie is een vorm van ‘je lichaam verlaten’ om iets niet te hoeven voelen. Zolang de spanning nog in het lichaam is, onthoudt het lichaam dat.

Het goede nieuws is dat de oplossing niet ligt in het herbeleven van de gebeurtenis, maar in het dieper voelen van, en in je lichaam.

Wat afgesplitst werd, weer samen brengen

Als een geruststellende ervaring uitblijft kan je zenuwstelsel niet terugveren. Door ‘af te splitsen’ kun je verder. Een overlevingspatroon blijft dan (onbewust) actief en de schrik, angst of pijn blijft ‘gestold’ in het lichaam zitten. Daar kun je best mee (over)leven. Maar ook ziek van worden.

Een overlevingsprogramma is als een computerbestandje dat als een programmering diep in ons brein eigen paadjes maakt, die keer op keer gebruikt worden in een soortgelijke ervaring. Zó subtiel dat je het niet bewust bent. Je ‘ziet’ het gevaar, terwijl niets erop wijst dat er een werkelijke bedreiging is. Ook de nare gevoelens komen erbij op. Of de angst daarvoor. Dat kost je brein een grote hoeveelheid energie, omdat het keer op keer het programma in de achtergrond laat draaien. Je hersenen hebben daarbij veel zuurstof nodig. Het is dan ook niet moeilijk om te begrijpen waar de burn-out of PTSS vandaan komt. Wat nodig is om de ‘verloren delen’ weer op te halen.

Ieders vermogen om terug te veren in de natuurlijke staat is anders. Wanneer je oude en huidige reacties op gebeurtenissen beter in beeld hebt, en je bent in staat om je lichaam de aandacht te geven die het nodig heeft, heb je zelf handvaten om dat terugveren te versterken. Dan leer je ermee omgaan. Ben je daar nog niet, dan kan hulp uitkomst bieden.

Trauma is geen taboe meer

‘Trauma’ was lange tijd een woord met een zware lading. Als je getraumatiseerd was moest je jarenlang in therapie. Nu weten we dat iedereen wel gebeurtenissen heeft meegemaakt die een diepe indruk gemaakt hebben. Iedereen heeft wel een ingrijpend verhaal uit eigen leven of dat van de familie. Het effect van voorbije oorlogen, de invloed van de kerk en onze huidige manier van samenleven hebben diepe groeven gemaakt in alle lagen van de samenleving. Ogenschijnlijk is er niets aan de hand, maar een gezin waar ‘technisch alles in orde’ is, kan veel leed schuil gaan.



Collectief trauma



Steeds meer komt in beeld dat we als familie, en ook als volk allerlei trauma’s hebben doorgemaakt. Oorlogen tussen groepen en landen, en vervolgingen van andersdenkenden hebben een diepe impact op het nageslacht; op het denken van een groep of volk mensen. maar ook epi-genetisch, wat will zeggen dat het fysiek veranderingen kan veroorzaken. Het is een nieuw onderzoeksveld waar Gabor Maté, Peter Levine, Bruce Lipton, Mark Wolynn, Thomas Hübl, Daan van Kampenhout, Maarten Oversier en vele anderen al veel over gezegd en geschreven hebben.

Kijk naar het interview met Robert Bridgeman die spreekt over trauma in deze tijd >>

Samen: heel natuurlijk

Ik denk aan een fragment uit de film Down to Earth. Een familie gaat buiten de gebaande paden. Zij leren van de levenslessen van volken die nog verbonden met de natuur leven.
Er is een voorbeeld van een gemeenschap waarbij iedereen betrokken wordt als er een iemand ziek is. Omdat ze begrijpen dat de mens die de symptomen kan draagt, een onbalans van de hele gemeenschap laat zien. Hun gedachte is: niet deze mens is ziek; de gemeenschap is ziek. Iedereen is dus medeverantwoordelijk om de hele gemeenschap weer beter te maken en dus draagt iedereen zijn of haar steentje bij. Een sjamaan leidt de ceremonie. Hoe anders dan onze gefragmenteerde gezondheidszorg!

Op de volgende pagina wil ik je iets uitleggen over de polyvagaal theorie (PVT). Het beschrijft de regulatie van je lichaam bij ingrijpende gebeurtenissen. Dat inzicht kan al helpen om dat proces te begrijpen. Uiteindelijk gaat het er om dat je zélf weer het gevoel hebt je eigen leven in de hand te hebben. Je doet het zelf, maar je hoeft het niet alleen te doen. Daar zit de valkuil van ‘overleven’.